Παρότι ο Rogers δεν ανέπτυξε μια ξεχωριστή θεωρία για την ομαδική θεραπεία, εισηγήθηκε μια διαφορετική προσέγγιση γι’ αυτήν, καθώς η ολιστική ανθρωπιστική του αντίληψη για τον άνθρωπο μετουσιώθηκε στη μορφή των Ομάδων Συνάντησης. Οι αναγκαίες θεραπευτικές συνθήκες που ο Rogers εισηγήθηκε για τη δημιουργία της υποστηρικτικής σχέσης στο πλαίσιο της ατομικής ψυχοθεραπείας, όπως αναλύθηκαν στο άρθρο Προσωποκεντρική προσέγγιση: Θεωρία Θεραπείας, θεωρούνται οι προϋποθέσεις και για την ομαδική θεραπεία και λειτουργούν ως κατευθυντήριες αρχές για τον/τους διευκολυντή/-ές των Ομάδων Συνάντησης.

Έτσι, η εφαρμογή του θεραπευτικού προσανατολισμού της μη κατευθυνόμενης ψυχοθεραπείας στις ομάδες συνάντησης, αποτελεί το πλαίσιο της Προσωποκεντρικής ομαδικής θεραπείας. Υπό αυτό το πρίσμα, βασική αρχή της ομαδικής ψυχοθεραπείας αποτελεί η εμπιστοσύνη προς την ομάδα και τις δυνάμεις της προς την ανάπτυξη. Η ομάδα προβλέπεται να κινηθεί σε αναπτυξιακή κατεύθυνση, χωρίς την ανάγκη καθοδήγησης του περιεχομένου των διαδράσεων των μελών της. Η εμπιστοσύνη στη ροή της συνάντησης υπό την παροχή του διευκολυντικού κλίματος από τους θεραπευτές επιτρέπει στα μέλη να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη διαδικασία της προσωπικής τους ανάπτυξης.

Σχετικά με την αποτελεσματικότητα της ομαδικής θεραπείας, πληθώρα ερευνών επιβεβαιώνει τη θεραπευτική ισχύ της και την καθιστά τουλάχιστον ισότιμη με την ατομική θεραπεία. Ακολουθώντας τη διάκριση του Yalom μεταξύ της «πρόσοψης» και του

«πυρήνα» στο κάθε είδος ομαδικής ψυχοθεραπείας, μπορούμε να αναφέρουμε ότι ανεξάρτητα από τη μορφή και την εξειδικευμένη γλώσσα που απορρέει από την κάθε ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, ο πυρήνας, δηλαδή καθαυτοί οι μηχανισμοί της αλλαγής προκύπτουν ως αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων των ποικίλων εμπειριών των συμμετεχόντων. Υφίστανται λοιπόν έντεκα θεραπευτικοί παράγοντες στις ομάδες οι οποίοι είναι αλληλεξαρτώμενοι και στους οποίους στοιχειοθετείται η θεραπευτική αποτελεσματικότητα των ομάδων. Ωστόσο, ο τύπος της ομάδας και το επίπεδο του κάθε μέλους της επηρεάζει τη διαφορική αξία των θεραπευτικών παραγόντων, ενώ, αυτοί εμφανίζονται σε διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια της ομάδας.

Οι θεραπευτικοί παράγοντες είναι οι ακόλουθοι:

1.       Ενστάλαξη της ελπίδας

2.       Καθολικότητα

3.       Μετάδοση πληροφοριών

4.       Αλτρουισμός

5.       Διορθωτική ανασύσταση της πρωτογενούς ομάδας της οικογένειας

6.       Ανάπτυξη τεχνικών κοινωνικοποίησης

7.       Μιμητική συμπεριφορά

8.       Διαπροσωπική μάθηση

9.       Συνεκτικότητα της ομάδας (ανήκειν)

10.     Κάθαρση

11.     Υπαρξιακοί παράγοντες

Ειδικότερα, η κοινωνική ατμόσφαιρα της ομαδικής συνθήκης, που προσομοιάζει τον αληθινό κόσμο ως προς το εύρος των ανθρώπινων ιδιοτήτων, προσφέρει μια ιδιαίτερη πηγή ελπίδας στα μέλη της ομάδας καθώς τους δίνεται η ευκαιρία να έρθουν σε επαφή, να παρατηρήσουν και να εμπνευστούν από τη βελτίωση των άλλων ανθρώπων. Η συνακόλουθη διάψευση των αισθημάτων μοναδικότητας των μελών μιας ομάδας ως προς τα προβλήματά τους τα ανακουφίζει, καθώς αναδεικνύεται η καθολικότητα της ανθρώπινης συνθήκης. Ο κλινικός παράγοντας της καθολικότητας διαπλέκεται με αισθήματα κάθαρσης αλλά και με την ανάπτυξη του αλτρουϊσμού.

Ειδικότερα, οι διαδράσεις μεταξύ των μελών, ξεπερνούν τη στείρα παροχή πληροφοριών και δίνουν την ευκαιρία στα μέλη της ομάδας να ωφεληθούν από την πράξη του δοσίματος, που ανάλογα με την αναπτυξιακή φάση της ομάδας μπορεί να αφορά είτε την παροχή προσωπικών γνώσεων και εμπειριών είτε το νοιάξιμο και το γνήσιο ενδιαφέρον. Η ανακάλυψη από τα μέλη της ομάδας ότι είναι σημαντικά για τους άλλους ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους, ενώ, ταυτόχρονα μπορεί να λειτουργήσει ως επανορθωτική εμπειρία σε σχέση με τη -συνήθως μη ικανοποιητική- εμπειρία από την πρωτογενή οικογένεια.

Άλλα ευεργετικά αποτελέσματα που συνδέονται με το ιδιαίτερο πλαίσιο της ομάδας αφορούν στη διαπροσωπική μάθηση που συντελείται μέσα από την ελεύθερη διάδραση των μελών. Πιο συγκεκριμένα, η διαδραμάτιση της διαπροσωπικής συμπεριφοράς και ύφους του κάθε μέλους εντός του κοινωνικού μικρόκοσμου της μικρής ομάδας προκαλεί μια σειρά αλληλεπιδράσεων, ανατροφοδοτήσεων και αποκρίσεων από την υπόλοιπη ομάδα. Η διαδικασία αυτή, που υπό τον κατάλληλο συντονισμό ωθεί στην εστίαση στο πεδίο του εδώ-και-τώρα, ευνοεί την αυτοδιερεύνηση, τη μάθηση και την κοινωνικοποίηση και ως εκ τούτου κινητοποιεί τη διαδικασία της αναπτυξιακής/θεραπευτικής αλλαγής.

Αυτή η διαπροσωπική ακολουθία της μαρτυρίας του διαπροσωπικού ύφους, της εκτίμησης των επιδράσεων της συμπεριφοράς στους άλλους και της συνειδητοποίησης της προσωπικής ευθύνης στο πεδίο των διαπροσωπικών σχέσεων αποτελεί τη βάση της θεραπευτικής αλλαγής, καθώς σε μια σπειροειδή προοπτική, αυξάνει τη συνεκτικότητα της ομάδας. Η συνεκτικότητα της ομάδας ουσιαστικά εκφράζει την έλξη των μελών για την ομάδα και τα υπόλοιπα μέλη και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κλινικούς παράγοντες.

Δεδομένου ότι η δράση των προαναφερθέντων θεραπευτικών παραγόντων εξαρτάται από το κλίμα της ομάδας, από το είδος και την ποιότητα των σχέσεων των εμπλεκομένων μερών, μπορούμε να πούμε ότι η εξασφάλιση του διευκολυντικού κλίματος, η ύπαρξη δηλαδή των αναγκαίων και ικανών συνθηκών της Προσωποκεντρικής προσέγγισης, αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για τη θεραπευτική έκβαση των ομάδων.

Έτσι, οι συντονιστές/διευκολυντές της ομάδας, στο πλαίσιο της ιδιαιτερότητας της ομαδικής συνθήκης, εφαρμόζουν τις κατευθυντήριες αρχές της Προσωποκεντρικής προσέγγισης ατομικά στο κάθε μέλος της ομάδας, με τρόπο που το σύνολο της ομάδας να τους αντιληφθεί ως πρόσωπα ισότιμα και βοηθητικά για εκείνη. Οι συνθήκες που παρέχονται από τους θεραπευτές στο πλαίσιο της ομάδας στη συνέχεια μπορούν να λειτουργήσουν ως νόρμες διαπροσωπικής συμπεριφοράς μέσα στην ομάδα και κατ’ αυτόν τον τρόπο να ενεργοποιήσουν τους άλλους θεραπευτικούς παράγοντες που σχετίζονται με τη δυναμική της ομάδας. Επομένως, η αποτελεσματικότητα της ομαδικής θεραπείας σχετίζεται πρωτίστως με τη βέλτιστη αξιοποίηση των διαπροσωπικών σχέσεων στο εσωτερικό της ομάδας.

Βιβλιογραφία

Rogers, C. (1991). Ομάδες Συνάντησης: Αυτογνωσία - Ψυχολογία Των Ομάδων – Επικοινωνία. Αθήνα: Δίοδος.

Yalom, I. (2006). Θεωρία και πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας. Αθήνα: Άγρα.

Κάθε σύστημα ψυχολογίας, όπως η ανθρωπιστική ψυχολογία βασίζεται στη δική της «ανθρωπολογία» καθώς εκκινεί από μια διαφορετική κατανόηση του ανθρώπου, μια διαφορετική εικόνα δηλαδή για την ανθρώπινη φύση. Η Προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία αποτελεί έκφραση ή πρακτική εφαρμογή της ανθρωπιστικής κατανόησης που στοιχειοθετεί αντίστοιχα και τη θεώρηση της ψυχικής υγείας και ασθένειας καθώς και την επιστημολογία της. Ειδικότερα, η Προσωποκεντρική προσέγγιση εκκινεί από την υπόθεση πως το άτομο διαθέτει απέραντους πόρους για την κατανόηση του εαυτού του, την αλλαγή των προσωπικών του εννοιών, των στάσεων και συμπεριφορών του. Η αναπτυξιακή διαδικασία και η κατανόηση της προσωπικότητας από την Προσωποκεντρική προσέγγιση αναλύεται περισσότερο στο άρθρο: 1. Προσωποκεντρική Προσέγγιση: Θεωρία Προσωπικότητας.

Οι συνέπειες αυτής της θεώρησης στην ψυχοθεραπευτική πρακτική αφορούν τη θεμελίωση των ίδιων των θεραπευτικών συνθηκών αλλά και το είδος της θεραπευτικής συνάντησης. Σύμφωνα λοιπόν με την Προσωποκεντρική προσέγγιση, οι πόροι του ανθρώπου θα μπορέσουν να αξιοποιηθούν από τον ίδιο μόνο υπό ορισμένο κλίμα διευκολυντικής ψυχολογικής στάσης. Οι προϋποθέσεις που ανέπτυξε ο Rogers είναι καθοδηγητικές για το θεραπευτή στην προσπάθειά του να δημιουργήσει μια υποστηρικτική σχέση, που να απελευθερώσει ψυχολογικά τον θεραπευόμενο και να δημιουργήσει το πλαίσιο που ο οργανισμός του πραγματώνεται, διαφοροποιείται και αναπτύσσεται. Ειδικότερα, υπάρχουν ορισμένες θεραπευτικές συνθήκες που πρέπει να συνυπάρχουν ώστε να δημιουργηθεί εκείνο το πλαίσιο που θα προάγει την προσωπική ανάπτυξη του ατόμου.

Το διευκολυντικό κλίμα ή αλλιώς ορισμένες ιδιαίτερες ποιότητες μιας Προσωποκεντρικής θεραπευτικής συνάντησης μπορούν σκιαγραφηθούν μέσα από τις ακόλουθες συνθήκες:

• Ψυχολογική επαφή (contact). Η ψυχολογική επαφή μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου. εκφράζει την ελάχιστη σχέση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα τους και με έναν τρόπο περιγράφει τη διαρκή προσπάθεια του θεραπευτή να διατηρήσει επαφή με τον άνθρωπο που συναντά, τον οποίο χωρίς συγκεκριμένες προσδοκίες αλλά με γνήσιο ενδιαφέρον επιδιώκει να πλησιάσει. Η συνθήκη αυτή αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη θεραπευτική διαδικασία, εφόσον η οποιαδήποτε θεραπευτική αλλαγή του ατόμου δύναται να προκύψει μόνο όταν αυτό βρίσκεται σε σχέση με τον θεραπευτή του.
   
• Αυθεντικότητα, γνησιότητα ή συμβατότητα (congruence) του θεραπευτή. Η συνθήκη αυτή περιγράφει τη βιωματική συμμετοχή του θεραπευτή στη σχέση και επομένως τη διαθεσιμότητα του προκειμένου να καταστεί βοηθητικός. Η κατάσταση αυθεντικότητας του θεραπευτή εκφράζει μια διαδικασία συνεχούς ενημερότητας, όπου ο θεραπευτής είναι σε συμφωνία με όλα όσα σκέφτεται ή αισθάνεται κάθε στιγμή. Οι εμπειρίες του είναι διαθέσιμες για επεξεργασία, αφού ο θεραπευτής έχει την ικανότητα της «μη άρνησης» της επίγνωσης της εμπειρίας της θεραπευτικής συνάντησης, δηλαδή όσων λέγονται ή αισθάνεται ότι υπονοούνται κατά τη διάρκεια της συνάντησης. Την εμπειρία της κατανόησης του, ο θεραπευτής συχνά την επικοινωνεί με ειλικρίνεια στο θεραπευόμενο, εάν θεωρεί ότι μπορεί να είναι βοηθητική με κάποιον τρόπο για εκείνον, πάντοτε όμως με λεπτότητα και σεβασμό.
   
• Άνευ όρων αποδοχή (unconditional positive regard) του θεραπευόμενου από το θεραπευτή. Ο θεραπευτής αποδέχεται και τιμά τον θεραπευόμενο ως μία ξεχωριστή ανθρώπινη οντότητα, ως ισότιμο πρόσωπο. Η αποδοχή αφορά κυρίως στην απουσία προϋποθέσεων που συνυφαίνονται με αξιολογικούς όρους. Αυτό σημαίνει πως ο θεραπευτής δεν επιδεικνύει την οποιαδήποτε κριτική διάθεση απέναντι στον θεραπευόμενο και τις διαφορετικές ή συγκρουόμενες σκέψεις, συναισθήματά και συμπεριφορές του.
  Η «άνευ όρων» αποδοχή είναι ανεξάρτητη της συμφωνίας ή έγκρισης του άλλου ατόμου και διακρίνεται εννοιολογικά από τη συμπάθεια γι’ αυτό. Με έναν τρόπο, αυτή η συνθήκη περιγράφει τη στάση του θεραπευτή απέναντι στον θεραπευόμενο, τον οποίο αποδέχεται ολιστικά και ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά ή συμπεριφορές του. Επίσης, η άνευ όρων αποδοχή διαφέρει ριζικά από μια τεχνητή δεινότητα θετικής στάσης, αφού στην πραγματικότητα εκφράζει έναν ανθρωπιστικό τρόπο ύπαρξης του ίδιου του θεραπευτή. Σε ένα τέτοιο θεραπευτικό πλαίσιο αποδοχής και κατανόησης, λοιπόν, ο θεραπευόμενος μπορεί σταδιακά να διερευνήσει τις εμπειρίες του και να έρθει σε επαφή με τις ανάγκες του, αφού επί τη απουσία αξιολόγησης και ερμηνείας, οι άμυνες καθίστανται λιγότερο αναγκαίες.

• Ενσυναισθητική κατανόηση του εσωτερικού πλαισίου αναφοράς του θεραπευόμενου από το θεραπευτή (empathy). Ο θεραπευτής δύναται να αισθάνεται, να κατανοεί και να εισχωρεί στο εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς του θεραπευόμενου, όπως αυτό βιώνεται και εκφράζεται από τον ίδιο.

Με έναν τρόπο, αυτό σημαίνει ότι ο θεραπευτής «ζει προσωρινά» στη ζωή του θεραπευόμενου και είναι ευαίσθητος στα μεταβαλλόμενα νοήματα της αφήγησής του. Η συμβατότητα/αυθεντικότητα του θεραπευτή του επιτρέπει να κατανοεί ενσυναισθητικά το πλαίσιο αναφοράς του θεραπευόμενου χωρίς, ωστόσο, να ταυτίζεται με αυτόν, δυνάμενος κάθε στιγμή να επιστρέψει στο δικό του πλαίσιο αναφοράς.

Μέσω της ενσυναισθητικής κατανόησης, ο θεραπευτής επιβεβαιώνει ότι κατάλαβε επαρκώς τον θεραπευόμενο, προσφέροντάς του μια ρέουσα αλλά ακριβή εικόνα της πραγματικότητάς του. Η διαδικασία αυτή προάγει την εστίαση του θεραπευόμενου στο αισθητό βίωμα του και τελικά, την καλύτερη κατανόηση και αποδοχή του. Η επισήμανση του βιώματος που γίνεται αισθητό βοηθάει τον θεραπευόμενο να εστιάσει σε εκείνο το νόημα που θα τον οδηγήσει στο πλήρες βίωμά του. Η ενσυναίσθηση θα λέγαμε ότι «γεφυρώνει το κενό ανάμεσα στα δύο άτομα, χωρίς να αγνοεί την ύπαρξή του». Με την ενσυναισθητική ακρόαση ο θεραπευτής δεν ταυτίζεται με τον θεραπευόμενο, αλλά θα λέγαμε ότι καθιστά εφικτή τη διαφορετικότητά του.

Παρά το διαχωρισμό των προαναφερθέντων θεραπευτικών συνθηκών και τη θεώρησή τους ως διαφορετικές μεταβλητές από τον Rogers, η αλληλεξάρτηση μεταξύ τους είναι τέτοια που δύναται να κατανοηθούν και να βιωθούν ως «μια εμπειρία». Για να συμβεί αυτό είναι επιπλέον απαραίτητη η αντίληψη αυτών των ποιοτήτων από τον θεραπευόμενο, καθώς μόνο όταν ο θεραπευόμενος μπορεί να βιώσει σε ορισμένο βαθμό τις ποιότητες που του επικοινωνεί ο θεραπευτής, καθίσταται εφικτή η οποιαδήποτε θεραπευτική αλλαγή.

Συνολικά, η επικοινωνία σε μια θεραπευτική σχέση με αυτές τις ποιότητες προάγει την εμφάνιση όλων των μη αναγνωρισμένων ή μη αποδεκτών στοιχείων του εαυτού του θεραπευόμενου και την ακόλουθη διαπραγμάτευση και αναδιοργάνωσή τους, στην κατεύθυνση που ελεύθερα επιλέγει ο ίδιος ο θεραπευόμενος. Η Προσωποκεντρική προσέγγιση, επομένως, αναγνωρίζοντας την μοναδικότητα κάθε ανθρώπου αλλά και κάθε θεραπευτικής σχέσης, στην ουσία προάγει την εξατομικευμένη θεραπεία, με τρόπο που να ανταποκρίνεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες του κάθε ατόμου.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Ιωσηφίδη, Π. & Ιωσηφίδης, Ι., (2012). Η προσωποκεντρική προσέγγιση του C. Rogers. Στο Γ. Ποταμιάνος & Φ. Αναγνωστόπουλος (Επιμ.), Προσωπικότητα. Θεωρίες, Κλινική πρακτική & Έρευνα, 299-348. Αθήνα: Παπαζήση.

Rogers, C. A. (2006a). Το γίγνεσθαι του προσώπου. Αθήνα: Ερευνητές.

Rogers, C. A. (2006b). Ένας τρόπος να υπάρχουμε. Αθήνα: Ερευνητές.

Ξενόγλωσση

Bozarth, J. (1998). Overview of person-Centered Therapy. In J. Bozarth, Person-centred Therapy Today: A Revolutionary Paradigm. UK: PCCS.

Freire, E. (2007). Empathy. In M. Cooper, M. O’Hara, P. Schmid & G. Wyatt (eds), The Handbook of Person-Centred Psychotherapy and Counselling. New York: Palgrave McMillan.

Lietaer, G., Rombauts, J & Van Balen, R. (eds). (1990). The Therapeutic Relationship according to Carl Rogers. Only a Climate? A Dialogue? Or Both? In G. Lietaer, J. Rombauts & R. Van Balen, Client Centred & Experiential Psychotherapy in the Nineties. Leuven: University Press.

Rogers, C. (1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting Psychology, 21(2), 95-103.

Sanford, R. (1984). Unconditional Positive Regard: A Misunderstood Way of Being. New York: Center for Interpersonal Growth.

Schmid, P. F., Cooper, M., O'Hara, M., & Bohart, A. C. (2013). The anthropological, relational and ethical foundations of person-centred therapy. The handbook of person-centred psychotherapy and counselling, 66-83.

Απόρροια της κλινικής παρατήρησης και βασισμένη στις αρχές της φαινομενολογίας, η θεωρία Προσωπικότητας στην Προσωποκεντρική προσέγγιση αναδεικνύει μια ολιστική θέαση και κατανόηση του ανθρώπου και της πολυπλοκότητας της συμπεριφοράς του. Μη αναγώγιμη σε επιμέρους συστατικά στοιχεία, η σκοπιμότητα της συμπεριφοράς δύναται να κατανοηθεί στο πλαίσιο του σύνθετου συστήματος σώματος, νου και συναισθημάτων, δηλαδή στο πλαίσιο των αλληλεξαρτώμενων σωματικών, νοητικών και ψυχολογικών λειτουργιών του ενιαίου οργανισμού.

Η θεωρία Προσωπικότητας της Προσωποκεντρικής προσέγγισης εκκινεί από το αξίωμα ότι σε κάθε οργανισμό υφίσταται μια «εγγενής οργανισμική τάση πραγμάτωσης», μια λανθάνουσα ροή κίνησης προς την εποικοδομητική εκπλήρωση των εγγενών δυνατοτήτων και την αυτονομία του. Αυτή η μονοκατευθυντική τάση προς τη ζωή, σύμφωνα με τον Rogers αποτελεί τη μοναδική κινητήριο δύναμη του ανθρώπινου οργανισμού και αποτελεί επιμέρους έκφραση της ευρύτερης διαμορφωτικής τάσης του σύμπαντος, τη «μορφική τάση», δηλαδή την τάση προς αυξημένη τάξη ή τη «συντροπία» που χαρακτηρίζει την οργανική εξέλιξη.

Η επίδραση της τάσης πραγμάτωσης στον ανθρώπινο οργανισμό αλληλεπιδρά με τις περιβαλλοντικές συνθήκες, με τρόπο που «αν οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές προς μία κατεύθυνση, η τάση πραγμάτωσης θα στραφεί προς άλλη, πάντοτε όμως στο πλαίσιο της προάσπισης, της επιβίωσης και της συντήρησης του οργανισμού».

Υπό το πολυσύνθετο σύστημα του οργανισμού, λοιπόν, πραγματοποιείται η αξιολόγηση των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος, η λεγόμενη «συμβολοποίηση των εμπειριών του». Η αποτίμηση των εμπειριών του ατόμου γίνεται με κριτήριο την εξυπηρέτηση των αναγκών του οργανισμού και η τάση πραγμάτωσης καθοδηγείται από μια οργανισμική διεργασία αξιολόγησης, διαδικασία ιδιαιτέρως εμφανής στη βρεφική ηλικία των ανθρώπων

Από «το σύνολο των εμπειριών, των εντυπώσεων και των αισθημάτων», που ο Rogers αποκαλεί φαινομενολογικό πεδίο, μόνο ένα μέρος του δύναται να αναγνωριστεί και να συνειδητοποιηθεί κάθε στιγμή. Το γεγονός αυτό οφείλεται τόσο σε εγγενείς περιορισμούς της επεξεργασίας των ερεθισμάτων όσο και στους τρόπους που το άτομο αξιολογεί και ερμηνεύει αυτά τα ερεθίσματα. Επομένως, τα αισθητηριακά ερεθίσματα που τελικά αναγνωρίζονται και συμβολοποιούνται είναι εκείνα που διαμορφώνουν το αντιληπτικό πεδίο του ατόμου, δηλαδή τη μοναδική -κάθε στιγμή- πραγματικότητά του, η οποία και καθορίζει τις αντιδράσεις και τις συμπεριφορές του.

Παράλληλα, ένα τμήμα του αντιληπτικού πεδίου αναγνωρίζεται ως «Εγώ/Εμένα» και διαχωρίζει τις εμπειρίες του ατόμου από εκείνες των άλλων. Το σχήμα αντιλήψεων του «Εγώ», που αποτελεί τον Εαυτό ή τη λεγόμενη Αυτοαντίληψη του ατόμου διαμορφώνεται σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον του. Έτσι, στη δομή του εαυτού και την αυτοαντίληψη του ατόμου προσαρτώνται τόσο οι άμεσα βιωμένες από τον οργανισμό αξίες όσο και αξίες των σημαντικών Άλλων που ενδοβάλλονται από το άτομο.

Ενώ όμως η βρεφική ηλικία εκκινεί με την επικράτηση της λεγόμενης οργανισμικής αξιολογητικής διαδικασίας, στην πορεία της κοινωνικοποίησης η εξάρτηση από τους σημαντικούς Άλλους γίνεται καθοριστική για τις διαδικασίες που το άτομο ακολουθεί για την εξασφάλιση θετικών εμπειριών από εκείνους. Πιο συγκεκριμένα, κατά την αναπτυξιακή πορεία εμφανίζεται η ανάγκη για θετική αναγνώριση, η οποία καθοδηγεί τη λεγόμενη «αυτοπραγμάτωση του Εαυτού» (σε αντιστοιχία με τον καθοδηγητικό ρόλο της οργανισμικής αξιολογητικής διαδικασίας στην πραγμάτωση του οργανισμού).

Κατά την αναπτυξιακή διαδικασία, λοιπόν, ο εαυτός αποκτά ενεργό επικοινωνιακό ρόλο και η διεύρυνση του αντιληπτικού πεδίου του ατόμου με πρόσθετες εμπειρίες συνεπάγεται αλλαγές στην αυτοεικόνα του και επομένως στην εκδηλούμενη συμπεριφορά του. Η τάση πραγμάτωσης και η τάση αυτοπραγμάτωσης διαφοροποιούνται αλλά πάντοτε συνυπάρχουν, ενώ, η σχέση μεταξύ τους δύναται να είναι είτε «συνεργατική» είτε «συγκρουσιακή».

Όσο οι εμπειρίες που συνθέτουν το δόμημα του εαυτού βρίσκονται σε συμβατότητα με τον οργανισμό, τόσο το σύνολο του ατόμου «συνεχίζει τη φυσιολογική αναπτυξιακή του πορεία». Σε αυτήν την περίπτωση, το ευνοϊκό, υγιές και υποστηρικτικό περιβαλλοντικό πλαίσιο προάγει την επίγνωση των οργανισμικών αναγκών και τη συμβατότητα των εμπειριών με την αυτοεικόνα του ατόμου. Σύμφωνα με την Προσωποκεντρική προσέγγιση, περισσότερο ως διαδικασία και λιγότερο ως κατάσταση, το άτομο υπό την καθοδήγηση της τάσης πραγμάτωσης και τη συνεργατική σχέση της με την τάση αυτοπραγμάτωσης κινείται προς την «πλήρη λειτουργικότητα», τη διαφοροποίηση, την αυτονομία και την ωρίμανση.

Ωστόσο, η θετική αναγνώριση που χρειάζεται το άτομο, συχνά παρέχεται υπό προϋποθέσεις, οι οποίες φέρουν αξιολογικό υπόβαθρο. Σε αυτό το πλαίσιο, οι λεγόμενοι όροι αξίας των σημαντικών Άλλων αλλά και του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος, καθίστανται αναγκαστικά αποδεκτοί από το άτομο προκειμένου να λάβει τη θετική αποδοχή και να ικανοποιήσει την ανάγκη για θετική αναγνώριση. Η θετική αναγνώριση, λοιπόν, συχνά δίνεται «εάν» εκδηλωθεί και «γιατί» εκδηλώθηκε η «επιθυμητή» συμπεριφορά ή «εάν δεν» εκδηλωθεί η «ανεπιθύμητη» συμπεριφορά, σύμφωνα με τα εκάστοτε κριτήρια επιθυμητότητας, διαδικασία που διαμορφώνει και ελέγχει τόσο επιτρεπτικά όσο και αποτρεπτικά τη συμπεριφορά του ατόμου.

Ως αποτέλεσμα των όρων αξίας που επιβάλλονται στο άτομο, δομείται μια αυτοεικόνα που «υπό όρους» συμβαδίζει με τις οργανισμικές εμπειρίες. Επομένως, οι όροι αξίας, χωρίς να είναι πάντοτε αρνητικοί για το άτομο, δύνανται να το ωθήσουν τόσο σε απάρνηση των συναισθημάτων και των συμπεριφορικών του τάσεων όσο και σε διαστρέβλωση της συμβολοποίησης των εμπειριών του, όταν οι εμπειρίες βρίσκονται σε ασυμβατότητα με τους όρους αξίας.

Όταν οι τρέχουσες εμπειρίες δεν μπορούν να ενσωματωθούν σε υπάρχουσες διαμορφώσεις, δηλαδή, όταν βιωμένα στοιχεία αξιολογούνται ως αρνητικά ή ασύμβατα με το δόμημα του εαυτού, οι αντιθετικές τάσεις του οργανισμού καταστέλλονται και οι εμπειρίες δεν βιώνονται ελεύθερα εξαιτίας της επικράτησης της απόλυτης ανάγκης για θετική αναγνώριση. Σε αυτήν την περίπτωση, η ίδια η βίωση της εμπειρίας του ατόμου τείνει να αξιολογείται υπό το πρίσμα των όρων αξίας των σημαντικών Άλλων, ενώ, καταστέλλονται οι αρχικές αξίες με τις οποίες το άτομο θα συνέδεε την εμπειρία, εάν υφίστατο διαφορετική μακροπρόθεσμη αλληλεπίδραση με το περιβάλλον του.

Ειδικότερα, οι συγκεκριμένες αξίες που προσαρτώνται στις προϋποθέσεις θετικής αποδοχής του ατόμου, ενδοβάλλονται και βιώνονται ως προσωπικές και συνδεδεμένες με τις άμεσες εμπειρίες του ατόμου, με αποτέλεσμα το άτομο να αποκτά μια εξωτερική εστία αξιολόγησης, σύμφωνα με την οποία αποτιμά και ταξινομεί τις εμπειρίες του. Μάλιστα, όσο πιο άκαμπτοι είναι οι όροι αξίας τόσο περισσότερο το άτομο θεωρείται ότι κινδυνεύει να γίνει εξαρτημένο από τους άλλους και τελικά να καθοδηγείται από την κρίση τους. Διαφορετικά διατυπωμένο, η διαμεσολάβηση της ικανοποίησης των αναγκών του ατόμου από την υπό όρους παροχή θετικής αναγνώρισης από τους άλλους, οδηγεί σε ένα είδος προσαρμογής του ατόμου, κατά την οποία ο αντιληπτός εαυτός και οι διάφορες όψεις του διαχωρίζονται ή συγκρούονται με τον οργανισμικό εαυτό. Επομένως, η επίγνωση των αναγκών φιλτράρεται και η αυτοεικόνα διαπλάθεται σύμφωνα με τις εξωτερικές προσδοκίες.

Έτσι, το άτομο οδηγείται σε απομάκρυνση από τη βασική αισθητηριακή και σπλαχνική εμπειρία του και κυρίως από την ανεμπόδιστη συνειδητοποίηση αυτής της εμπειρίας. Στην κατάσταση αυτή, οι νέες εμπειρίες (θετικές ή αρνητικές) τείνουν να αγνοούνται, να αναγνωρίζονται επιλεκτικά, να απορρίπτονται ως αντιφατικές ή να συμβολοποιούνται διαστρεβλωμένα. Η ασυμφωνία αυτή, κινητοποιεί την ανάπτυξη αντιστάσεων και μηχανισμών άμυνας που εξυπηρετούν τη διατήρηση της αυτοεικόνας, χωρίς ωστόσο να συντελούν σε επίλυση της σύγκρουσης και άρση της ψυχολογικής δυσπροσαρμοστικότητας που τη συνοδεύει.

Όταν αυτή η εσωτερική σύγκρουση παρατείνεται, η απροσδιόριστη αίσθηση απειλής που προκύπτει από τον λανθάνοντα κίνδυνο της συμβολοποίησης μιας εμπειρίας που βρίσκεται σε ασυμφωνία με την αυτοεικόνα του ατόμου ενδέχεται να δημιουργεί ένα εντεινόμενο άγχος που συχνά οδηγεί στην αναζήτηση ψυχοθεραπευτικής βοήθειας.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Ιωσηφίδη, Π. & Ιωσηφίδης, Ι., (2012). Η προσωποκεντρική προσέγγιση του C. Rogers. Στο Γ. Ποταμιάνος & Φ. Αναγνωστόπουλος (Επιμ.), Προσωπικότητα. Θεωρίες, Κλινική πρακτική & Έρευνα, 299-348. Αθήνα: Παπαζήση.

Rogers, C. A. (2006a). Το γίγνεσθαι του προσώπου. Αθήνα: Ερευνητές.

Rogers, C. A. (2006b). Ένας τρόπος να υπάρχουμε. Αθήνα: Ερευνητές.

Ξενόγλωσση

Bozarth, J. (1998). Overview of person-Centered Therapy. In J. Bozarth, Person-centred Therapy Today: A Revolutionary Paradigm. UK: PCCS.

Hjelle, L. & Ziegler, D. (1981) The phenomenological perspective in personality theory: Carl Rogers. Chapter. 11. Singapore: Mc Graw Hill.

Mearns, D. & Thorne, B. (2000). The nature of “configuration” within self. In D. Mearns & B. Thorne, Person-Centered therapy today, 101-143. London: Sage.

Rogers, C. A. (1951). Theory of Personality and Behavior. In C. Rogers, Client-centered therapy. It’s current practice, implications and theory, 481-533. London: Constable.