Προσωποκεντρική Ομαδική Θεραπεία: Οι Ομάδες Συνάντησης και η Αποτελεσματικότητά τους

Παρότι ο Rogers δεν ανέπτυξε μια ξεχωριστή θεωρία για την ομαδική θεραπεία, εισηγήθηκε μια διαφορετική προσέγγιση γι’ αυτήν, καθώς η ολιστική ανθρωπιστική του αντίληψη για τον άνθρωπο μετουσιώθηκε στη μορφή των Ομάδων Συνάντησης. Οι αναγκαίες θεραπευτικές συνθήκες που ο Rogers εισηγήθηκε για τη δημιουργία της υποστηρικτικής σχέσης στο πλαίσιο της ατομικής ψυχοθεραπείας, όπως αναλύθηκαν στο άρθρο Προσωποκεντρική προσέγγιση: Θεωρία Θεραπείας, θεωρούνται οι προϋποθέσεις και για την ομαδική θεραπεία και λειτουργούν ως κατευθυντήριες αρχές για τον/τους διευκολυντή/-ές των Ομάδων Συνάντησης.

Έτσι, η εφαρμογή του θεραπευτικού προσανατολισμού της μη κατευθυνόμενης ψυχοθεραπείας στις ομάδες συνάντησης, αποτελεί το πλαίσιο της Προσωποκεντρικής ομαδικής θεραπείας. Υπό αυτό το πρίσμα, βασική αρχή της ομαδικής ψυχοθεραπείας αποτελεί η εμπιστοσύνη προς την ομάδα και τις δυνάμεις της προς την ανάπτυξη. Η ομάδα προβλέπεται να κινηθεί σε αναπτυξιακή κατεύθυνση, χωρίς την ανάγκη καθοδήγησης του περιεχομένου των διαδράσεων των μελών της. Η εμπιστοσύνη στη ροή της συνάντησης υπό την παροχή του διευκολυντικού κλίματος από τους θεραπευτές επιτρέπει στα μέλη να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη διαδικασία της προσωπικής τους ανάπτυξης.

Σχετικά με την αποτελεσματικότητα της ομαδικής θεραπείας, πληθώρα ερευνών επιβεβαιώνει τη θεραπευτική ισχύ της και την καθιστά τουλάχιστον ισότιμη με την ατομική θεραπεία. Ακολουθώντας τη διάκριση του Yalom μεταξύ της «πρόσοψης» και του

«πυρήνα» στο κάθε είδος ομαδικής ψυχοθεραπείας, μπορούμε να αναφέρουμε ότι ανεξάρτητα από τη μορφή και την εξειδικευμένη γλώσσα που απορρέει από την κάθε ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, ο πυρήνας, δηλαδή καθαυτοί οι μηχανισμοί της αλλαγής προκύπτουν ως αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων των ποικίλων εμπειριών των συμμετεχόντων. Υφίστανται λοιπόν έντεκα θεραπευτικοί παράγοντες στις ομάδες οι οποίοι είναι αλληλεξαρτώμενοι και στους οποίους στοιχειοθετείται η θεραπευτική αποτελεσματικότητα των ομάδων. Ωστόσο, ο τύπος της ομάδας και το επίπεδο του κάθε μέλους της επηρεάζει τη διαφορική αξία των θεραπευτικών παραγόντων, ενώ, αυτοί εμφανίζονται σε διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια της ομάδας.

Οι θεραπευτικοί παράγοντες είναι οι ακόλουθοι:

1.       Ενστάλαξη της ελπίδας

2.       Καθολικότητα

3.       Μετάδοση πληροφοριών

4.       Αλτρουισμός

5.       Διορθωτική ανασύσταση της πρωτογενούς ομάδας της οικογένειας

6.       Ανάπτυξη τεχνικών κοινωνικοποίησης

7.       Μιμητική συμπεριφορά

8.       Διαπροσωπική μάθηση

9.       Συνεκτικότητα της ομάδας (ανήκειν)

10.     Κάθαρση

11.     Υπαρξιακοί παράγοντες

Ειδικότερα, η κοινωνική ατμόσφαιρα της ομαδικής συνθήκης, που προσομοιάζει τον αληθινό κόσμο ως προς το εύρος των ανθρώπινων ιδιοτήτων, προσφέρει μια ιδιαίτερη πηγή ελπίδας στα μέλη της ομάδας καθώς τους δίνεται η ευκαιρία να έρθουν σε επαφή, να παρατηρήσουν και να εμπνευστούν από τη βελτίωση των άλλων ανθρώπων. Η συνακόλουθη διάψευση των αισθημάτων μοναδικότητας των μελών μιας ομάδας ως προς τα προβλήματά τους τα ανακουφίζει, καθώς αναδεικνύεται η καθολικότητα της ανθρώπινης συνθήκης. Ο κλινικός παράγοντας της καθολικότητας διαπλέκεται με αισθήματα κάθαρσης αλλά και με την ανάπτυξη του αλτρουϊσμού.

Ειδικότερα, οι διαδράσεις μεταξύ των μελών, ξεπερνούν τη στείρα παροχή πληροφοριών και δίνουν την ευκαιρία στα μέλη της ομάδας να ωφεληθούν από την πράξη του δοσίματος, που ανάλογα με την αναπτυξιακή φάση της ομάδας μπορεί να αφορά είτε την παροχή προσωπικών γνώσεων και εμπειριών είτε το νοιάξιμο και το γνήσιο ενδιαφέρον. Η ανακάλυψη από τα μέλη της ομάδας ότι είναι σημαντικά για τους άλλους ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους, ενώ, ταυτόχρονα μπορεί να λειτουργήσει ως επανορθωτική εμπειρία σε σχέση με τη -συνήθως μη ικανοποιητική- εμπειρία από την πρωτογενή οικογένεια.

Άλλα ευεργετικά αποτελέσματα που συνδέονται με το ιδιαίτερο πλαίσιο της ομάδας αφορούν στη διαπροσωπική μάθηση που συντελείται μέσα από την ελεύθερη διάδραση των μελών. Πιο συγκεκριμένα, η διαδραμάτιση της διαπροσωπικής συμπεριφοράς και ύφους του κάθε μέλους εντός του κοινωνικού μικρόκοσμου της μικρής ομάδας προκαλεί μια σειρά αλληλεπιδράσεων, ανατροφοδοτήσεων και αποκρίσεων από την υπόλοιπη ομάδα. Η διαδικασία αυτή, που υπό τον κατάλληλο συντονισμό ωθεί στην εστίαση στο πεδίο του εδώ-και-τώρα, ευνοεί την αυτοδιερεύνηση, τη μάθηση και την κοινωνικοποίηση και ως εκ τούτου κινητοποιεί τη διαδικασία της αναπτυξιακής/θεραπευτικής αλλαγής.

Αυτή η διαπροσωπική ακολουθία της μαρτυρίας του διαπροσωπικού ύφους, της εκτίμησης των επιδράσεων της συμπεριφοράς στους άλλους και της συνειδητοποίησης της προσωπικής ευθύνης στο πεδίο των διαπροσωπικών σχέσεων αποτελεί τη βάση της θεραπευτικής αλλαγής, καθώς σε μια σπειροειδή προοπτική, αυξάνει τη συνεκτικότητα της ομάδας. Η συνεκτικότητα της ομάδας ουσιαστικά εκφράζει την έλξη των μελών για την ομάδα και τα υπόλοιπα μέλη και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κλινικούς παράγοντες.

Δεδομένου ότι η δράση των προαναφερθέντων θεραπευτικών παραγόντων εξαρτάται από το κλίμα της ομάδας, από το είδος και την ποιότητα των σχέσεων των εμπλεκομένων μερών, μπορούμε να πούμε ότι η εξασφάλιση του διευκολυντικού κλίματος, η ύπαρξη δηλαδή των αναγκαίων και ικανών συνθηκών της Προσωποκεντρικής προσέγγισης, αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για τη θεραπευτική έκβαση των ομάδων.

Έτσι, οι συντονιστές/διευκολυντές της ομάδας, στο πλαίσιο της ιδιαιτερότητας της ομαδικής συνθήκης, εφαρμόζουν τις κατευθυντήριες αρχές της Προσωποκεντρικής προσέγγισης ατομικά στο κάθε μέλος της ομάδας, με τρόπο που το σύνολο της ομάδας να τους αντιληφθεί ως πρόσωπα ισότιμα και βοηθητικά για εκείνη. Οι συνθήκες που παρέχονται από τους θεραπευτές στο πλαίσιο της ομάδας στη συνέχεια μπορούν να λειτουργήσουν ως νόρμες διαπροσωπικής συμπεριφοράς μέσα στην ομάδα και κατ’ αυτόν τον τρόπο να ενεργοποιήσουν τους άλλους θεραπευτικούς παράγοντες που σχετίζονται με τη δυναμική της ομάδας. Επομένως, η αποτελεσματικότητα της ομαδικής θεραπείας σχετίζεται πρωτίστως με τη βέλτιστη αξιοποίηση των διαπροσωπικών σχέσεων στο εσωτερικό της ομάδας.

Βιβλιογραφία

Rogers, C. (1991). Ομάδες Συνάντησης: Αυτογνωσία - Ψυχολογία Των Ομάδων – Επικοινωνία. Αθήνα: Δίοδος.

Yalom, I. (2006). Θεωρία και πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας. Αθήνα: Άγρα.