Οι ιδιαίτερες ποιότητες της Προσωποκεντρικής Θεραπείας

Κάθε σύστημα ψυχολογίας, όπως η ανθρωπιστική ψυχολογία βασίζεται στη δική της «ανθρωπολογία» καθώς εκκινεί από μια διαφορετική κατανόηση του ανθρώπου, μια διαφορετική εικόνα δηλαδή για την ανθρώπινη φύση. Η Προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία αποτελεί έκφραση ή πρακτική εφαρμογή της ανθρωπιστικής κατανόησης που στοιχειοθετεί αντίστοιχα και τη θεώρηση της ψυχικής υγείας και ασθένειας καθώς και την επιστημολογία της. Ειδικότερα, η Προσωποκεντρική προσέγγιση εκκινεί από την υπόθεση πως το άτομο διαθέτει απέραντους πόρους για την κατανόηση του εαυτού του, την αλλαγή των προσωπικών του εννοιών, των στάσεων και συμπεριφορών του. Η αναπτυξιακή διαδικασία και η κατανόηση της προσωπικότητας από την Προσωποκεντρική προσέγγιση αναλύεται περισσότερο στο άρθρο: 1. Προσωποκεντρική Προσέγγιση: Θεωρία Προσωπικότητας.

Οι συνέπειες αυτής της θεώρησης στην ψυχοθεραπευτική πρακτική αφορούν τη θεμελίωση των ίδιων των θεραπευτικών συνθηκών αλλά και το είδος της θεραπευτικής συνάντησης. Σύμφωνα λοιπόν με την Προσωποκεντρική προσέγγιση, οι πόροι του ανθρώπου θα μπορέσουν να αξιοποιηθούν από τον ίδιο μόνο υπό ορισμένο κλίμα διευκολυντικής ψυχολογικής στάσης. Οι προϋποθέσεις που ανέπτυξε ο Rogers είναι καθοδηγητικές για το θεραπευτή στην προσπάθειά του να δημιουργήσει μια υποστηρικτική σχέση, που να απελευθερώσει ψυχολογικά τον θεραπευόμενο και να δημιουργήσει το πλαίσιο που ο οργανισμός του πραγματώνεται, διαφοροποιείται και αναπτύσσεται. Ειδικότερα, υπάρχουν ορισμένες θεραπευτικές συνθήκες που πρέπει να συνυπάρχουν ώστε να δημιουργηθεί εκείνο το πλαίσιο που θα προάγει την προσωπική ανάπτυξη του ατόμου.

Το διευκολυντικό κλίμα ή αλλιώς ορισμένες ιδιαίτερες ποιότητες μιας Προσωποκεντρικής θεραπευτικής συνάντησης μπορούν σκιαγραφηθούν μέσα από τις ακόλουθες συνθήκες:

• Ψυχολογική επαφή (contact). Η ψυχολογική επαφή μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου. εκφράζει την ελάχιστη σχέση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα τους και με έναν τρόπο περιγράφει τη διαρκή προσπάθεια του θεραπευτή να διατηρήσει επαφή με τον άνθρωπο που συναντά, τον οποίο χωρίς συγκεκριμένες προσδοκίες αλλά με γνήσιο ενδιαφέρον επιδιώκει να πλησιάσει. Η συνθήκη αυτή αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη θεραπευτική διαδικασία, εφόσον η οποιαδήποτε θεραπευτική αλλαγή του ατόμου δύναται να προκύψει μόνο όταν αυτό βρίσκεται σε σχέση με τον θεραπευτή του.
   
• Αυθεντικότητα, γνησιότητα ή συμβατότητα (congruence) του θεραπευτή. Η συνθήκη αυτή περιγράφει τη βιωματική συμμετοχή του θεραπευτή στη σχέση και επομένως τη διαθεσιμότητα του προκειμένου να καταστεί βοηθητικός. Η κατάσταση αυθεντικότητας του θεραπευτή εκφράζει μια διαδικασία συνεχούς ενημερότητας, όπου ο θεραπευτής είναι σε συμφωνία με όλα όσα σκέφτεται ή αισθάνεται κάθε στιγμή. Οι εμπειρίες του είναι διαθέσιμες για επεξεργασία, αφού ο θεραπευτής έχει την ικανότητα της «μη άρνησης» της επίγνωσης της εμπειρίας της θεραπευτικής συνάντησης, δηλαδή όσων λέγονται ή αισθάνεται ότι υπονοούνται κατά τη διάρκεια της συνάντησης. Την εμπειρία της κατανόησης του, ο θεραπευτής συχνά την επικοινωνεί με ειλικρίνεια στο θεραπευόμενο, εάν θεωρεί ότι μπορεί να είναι βοηθητική με κάποιον τρόπο για εκείνον, πάντοτε όμως με λεπτότητα και σεβασμό.
   
• Άνευ όρων αποδοχή (unconditional positive regard) του θεραπευόμενου από το θεραπευτή. Ο θεραπευτής αποδέχεται και τιμά τον θεραπευόμενο ως μία ξεχωριστή ανθρώπινη οντότητα, ως ισότιμο πρόσωπο. Η αποδοχή αφορά κυρίως στην απουσία προϋποθέσεων που συνυφαίνονται με αξιολογικούς όρους. Αυτό σημαίνει πως ο θεραπευτής δεν επιδεικνύει την οποιαδήποτε κριτική διάθεση απέναντι στον θεραπευόμενο και τις διαφορετικές ή συγκρουόμενες σκέψεις, συναισθήματά και συμπεριφορές του.
  Η «άνευ όρων» αποδοχή είναι ανεξάρτητη της συμφωνίας ή έγκρισης του άλλου ατόμου και διακρίνεται εννοιολογικά από τη συμπάθεια γι’ αυτό. Με έναν τρόπο, αυτή η συνθήκη περιγράφει τη στάση του θεραπευτή απέναντι στον θεραπευόμενο, τον οποίο αποδέχεται ολιστικά και ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά ή συμπεριφορές του. Επίσης, η άνευ όρων αποδοχή διαφέρει ριζικά από μια τεχνητή δεινότητα θετικής στάσης, αφού στην πραγματικότητα εκφράζει έναν ανθρωπιστικό τρόπο ύπαρξης του ίδιου του θεραπευτή. Σε ένα τέτοιο θεραπευτικό πλαίσιο αποδοχής και κατανόησης, λοιπόν, ο θεραπευόμενος μπορεί σταδιακά να διερευνήσει τις εμπειρίες του και να έρθει σε επαφή με τις ανάγκες του, αφού επί τη απουσία αξιολόγησης και ερμηνείας, οι άμυνες καθίστανται λιγότερο αναγκαίες.

• Ενσυναισθητική κατανόηση του εσωτερικού πλαισίου αναφοράς του θεραπευόμενου από το θεραπευτή (empathy). Ο θεραπευτής δύναται να αισθάνεται, να κατανοεί και να εισχωρεί στο εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς του θεραπευόμενου, όπως αυτό βιώνεται και εκφράζεται από τον ίδιο.

Με έναν τρόπο, αυτό σημαίνει ότι ο θεραπευτής «ζει προσωρινά» στη ζωή του θεραπευόμενου και είναι ευαίσθητος στα μεταβαλλόμενα νοήματα της αφήγησής του. Η συμβατότητα/αυθεντικότητα του θεραπευτή του επιτρέπει να κατανοεί ενσυναισθητικά το πλαίσιο αναφοράς του θεραπευόμενου χωρίς, ωστόσο, να ταυτίζεται με αυτόν, δυνάμενος κάθε στιγμή να επιστρέψει στο δικό του πλαίσιο αναφοράς.

Μέσω της ενσυναισθητικής κατανόησης, ο θεραπευτής επιβεβαιώνει ότι κατάλαβε επαρκώς τον θεραπευόμενο, προσφέροντάς του μια ρέουσα αλλά ακριβή εικόνα της πραγματικότητάς του. Η διαδικασία αυτή προάγει την εστίαση του θεραπευόμενου στο αισθητό βίωμα του και τελικά, την καλύτερη κατανόηση και αποδοχή του. Η επισήμανση του βιώματος που γίνεται αισθητό βοηθάει τον θεραπευόμενο να εστιάσει σε εκείνο το νόημα που θα τον οδηγήσει στο πλήρες βίωμά του. Η ενσυναίσθηση θα λέγαμε ότι «γεφυρώνει το κενό ανάμεσα στα δύο άτομα, χωρίς να αγνοεί την ύπαρξή του». Με την ενσυναισθητική ακρόαση ο θεραπευτής δεν ταυτίζεται με τον θεραπευόμενο, αλλά θα λέγαμε ότι καθιστά εφικτή τη διαφορετικότητά του.

Παρά το διαχωρισμό των προαναφερθέντων θεραπευτικών συνθηκών και τη θεώρησή τους ως διαφορετικές μεταβλητές από τον Rogers, η αλληλεξάρτηση μεταξύ τους είναι τέτοια που δύναται να κατανοηθούν και να βιωθούν ως «μια εμπειρία». Για να συμβεί αυτό είναι επιπλέον απαραίτητη η αντίληψη αυτών των ποιοτήτων από τον θεραπευόμενο, καθώς μόνο όταν ο θεραπευόμενος μπορεί να βιώσει σε ορισμένο βαθμό τις ποιότητες που του επικοινωνεί ο θεραπευτής, καθίσταται εφικτή η οποιαδήποτε θεραπευτική αλλαγή.

Συνολικά, η επικοινωνία σε μια θεραπευτική σχέση με αυτές τις ποιότητες προάγει την εμφάνιση όλων των μη αναγνωρισμένων ή μη αποδεκτών στοιχείων του εαυτού του θεραπευόμενου και την ακόλουθη διαπραγμάτευση και αναδιοργάνωσή τους, στην κατεύθυνση που ελεύθερα επιλέγει ο ίδιος ο θεραπευόμενος. Η Προσωποκεντρική προσέγγιση, επομένως, αναγνωρίζοντας την μοναδικότητα κάθε ανθρώπου αλλά και κάθε θεραπευτικής σχέσης, στην ουσία προάγει την εξατομικευμένη θεραπεία, με τρόπο που να ανταποκρίνεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες του κάθε ατόμου.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Ιωσηφίδη, Π. & Ιωσηφίδης, Ι., (2012). Η προσωποκεντρική προσέγγιση του C. Rogers. Στο Γ. Ποταμιάνος & Φ. Αναγνωστόπουλος (Επιμ.), Προσωπικότητα. Θεωρίες, Κλινική πρακτική & Έρευνα, 299-348. Αθήνα: Παπαζήση.

Rogers, C. A. (2006a). Το γίγνεσθαι του προσώπου. Αθήνα: Ερευνητές.

Rogers, C. A. (2006b). Ένας τρόπος να υπάρχουμε. Αθήνα: Ερευνητές.

Ξενόγλωσση

Bozarth, J. (1998). Overview of person-Centered Therapy. In J. Bozarth, Person-centred Therapy Today: A Revolutionary Paradigm. UK: PCCS.

Freire, E. (2007). Empathy. In M. Cooper, M. O’Hara, P. Schmid & G. Wyatt (eds), The Handbook of Person-Centred Psychotherapy and Counselling. New York: Palgrave McMillan.

Lietaer, G., Rombauts, J & Van Balen, R. (eds). (1990). The Therapeutic Relationship according to Carl Rogers. Only a Climate? A Dialogue? Or Both? In G. Lietaer, J. Rombauts & R. Van Balen, Client Centred & Experiential Psychotherapy in the Nineties. Leuven: University Press.

Rogers, C. (1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting Psychology, 21(2), 95-103.

Sanford, R. (1984). Unconditional Positive Regard: A Misunderstood Way of Being. New York: Center for Interpersonal Growth.

Schmid, P. F., Cooper, M., O'Hara, M., & Bohart, A. C. (2013). The anthropological, relational and ethical foundations of person-centred therapy. The handbook of person-centred psychotherapy and counselling, 66-83.